Jaarboek Armoede en Ongelijkheid: wetenschappelijk bewijs voor de nood aan structureel woonbeleid

Gepost op 2025-12-15

Wonen staat centraal in het Jaarboek Armoede en Ongelijkheid 2025. Voor kwetsbare huishoudens blijft dit grondrecht vaak buiten bereik. Aan het woord is Jill Coene van de Universitaire Stichting voor Armoedebestrijding, die meewerkte aan de redactie van het boek.

Waarom kozen jullie er voor om dit jaar rond de woonthematiek te werken?

Jill Coene: Het Jaarboek Armoede en Ongelijkheid zoomt elk jaar in op een ander thema, zo schreven we al over duurzaamheid, migratie, de digitalisering, een levensloopperspectief op armoede, … In 2024 koos de redactie voor het thema “wonen” vanwege het grote belang van dit topic. Al jaren zijn er vele uitdagingen, bijvoorbeeld op vlak van betaalbaarheid en kwaliteit, maar we merkten ook dat het thema zeer actueel was. We stelden ons vragen bij de effectiviteit van het grondrecht op wonen omdat we merkten dat er in de sociale huisvesting steeds meer voorwaarden werden gesteld. Bovendien was er net een fusieoperatie van de sociale huisvestingsmaatschappijen en de sociale verhuurkantoren bezig. Het Steunpunt Wonen zou de nieuwe resultaten van de Woonsurvey voorstellen. Er was de Woonzaak waar er een uitspraak werd verwacht van het Europees Comité voor Sociale Rechten, er was mobilisatie vanuit allerlei verenigingen, er was en is nog steeds de nood aan een rechtvaardige klimaattransitie (wat ook een impact heeft op wonen en energie), mensen kregen het (vooral in grote steden) steeds moeilijker om zelfs maar een woning te vinden, … Na de verkiezingen zou er een nieuw beleidsplan komen waarbij we ons de vraag stelden of er een frisse wind zou waaien met Melissa Depraetere als nieuwe minister. Tot slot leent het thema zich ook goed voor een brede kijk vanuit allerlei disciplines (juridisch, sociologisch, de link met gezondheid, ruimtelijke ordening, onderwijs, …), waar we met het Jaarboek graag zo’n interdisciplinair perspectief op armoede en ongelijkheid hanteren.

Wat zijn de belangrijkste conclusies uit de vele bijdrages in het boek?

Jill Coene: Uit de Woonsurvey van het Steunpunt Wonen blijkt dat vooral private en sociale huurders, eenoudergezinnen en de 20% laagste inkomens kampen met problemen op vlak van betaalbaarheid van wonen. Bij de laagste inkomens namen die problemen zelfs toe sinds 2018. Onderzoekers van Thomas More zoomden in op huishoudens in Vlaanderen die op de private markt huren, een inkomen hebben ter hoogte van het leefloon en steun krijgen van het OCMW. In die groep zijn betaalbaarheidsproblemen nog nadrukkelijker aanwezig.

Op de private markt is de vraag naar betaalbare woningen groter dan het aanbod, waardoor verhuurders in een machtspositie zitten. Er is niets mis met selectie, je moet nu eenmaal een kandidaat kiezen, maar jammer genoeg komt er soms ook discriminatie om de hoek kijken. Mensen in armoede en andere kwetsbare groepen delven zo vaak het onderspit. Lokale besturen kunnen daarin een rol spelen, stellen KU Leuven onderzoekers. Een huurpremie kan dan weer nuttig zijn om de private markt betaalbaarder te maken. Verder blijkt dat er vooral op de private huurmarkt sprake kan zijn van verborgen verdringing waarbij huurders hun woning verliezen. Er is weinig zicht op de omvang van die problematiek, net als op het aantal officiële uithuiszettingen.

De wachtlijsten voor sociale woningen zijn lang. Nochtans wordt de toegang tot sociale woningen steeds meer ingeperkt en gekoppeld aan extra voorwaarden. Sociale huurders worden geculpabiliseerd en gestigmatiseerd. Verschillende onderzoekers stelden vast dat de sociale huur steeds meer een vangnet wordt voor de meest kwetsbaren en die tendens lijkt zich in meerdere Europese landen voor te doen. Gelukkig leidt dat vooralsnog niet tot problemen op vlak van precair wonen, stellen onderzoekers van Tilburg University. Toch is er ook in de sociale huur nood aan verduurzaming van de woningen. Een sociale woning betekent een groot financieel voordeel voor lage inkomens, en ook al lost het niet alle problemen op vlak van ontoereikende inkomens op, toch draagt het sterk bij aan het verkleinen van de kloof tussen het inkomen en de noodzakelijke uitgaven van gezinnen.

Op welke manier hoop je dat dit jaarboek een impact heeft?

Jill Coene: We hopen met dit boek de wetenschappelijke bewijzen voor de nood aan een structureel woonbeleid nogmaals aan te reiken. Organisaties op het terrein hebben al herhaaldelijk gewezen op het falen van de woonmarkt voor de meest kwetsbaren. Vlaanderen is inmiddels ook veroordeeld door het Europees Comité voor Sociale Rechten voor schendingen van het recht op wonen. We hopen dat de oplossingen die in het boek worden aangereikt, zoals het vergroten van het sociaal woonaanbod, het uitbreiden van de huurpremie, … – die overigens al jaren worden bepleit – nu eindelijk serieus worden genomen.

Kan je al vertellen waar het jaarboek volgend jaar op zal focussen?

Jill Coene: Zeker. We willen volgend jaar aandacht schenken aan de rol van het middenveld in armoedebestrijding en de trend naar vermaatschappelijking. Allerlei organisaties fungeren als brug tussen beleid en burgers, als pleitbezorgers voor sociale rechtvaardigheid en als motor van innovatieve praktijken in zorg, welzijn, wonen, gezondheid, armoedebestrijding, … De afgelopen jaren zien we een duidelijke tendens van ‘vermaatschappelijking van de zorg’, waarbij de overheid steeds meer beroep doet op vrijwilligers en middenveldorganisaties voor publieke taken. Maakt liefdadigheid een comeback ten koste van sociale rechten? Tegelijk krijgen lokale besturen steeds meer verantwoordelijkheden, terwijl werkingsmiddelen en subsidies onder druk staan. Middenveldorganisaties worden geconfronteerd met een verscherpt ideologisch klimaat en moeten steeds vaker aantoonbare resultaten voorleggen. De ruimte voor kritische stemmen lijkt te verkleinen, en ook internationaal staan vakbonden en andere grote spelers onder druk. Tegelijkertijd bundelen organisaties hun krachten, vormen coalities en ondernemen acties tegen overheidsmaatregelen, zoals de klimaatzaak en de woonzaak. Deze tendensen roepen fundamentele vragen op over de toekomst en slagkracht van het middenveld in de strijd tegen armoede. Hoe draagt het middenveld bij aan armoedebestrijding, en hoe kan deze rol versterkt worden in een veranderende maatschappelijke en politieke context? Een boeiend thema waar hopelijk veel auteurs aan willen meewerken en waar we jullie in december 2026 graag meer over vertellen.

Je kan het jaarboek downloaden op de website van de Universitaire Stichting voor Armoedebestrijding.