‘Aan de onderkant ligt de lat altijd hoger’
Gepost op 2020-09-30“In de volksuniversiteit kon en durfde ik echt zeggen wat ik meende. Ik heb me opgetrokken aan de mensen die ik daar ontmoette, want ik voelde me aanvaard zoals ik ben, als arm dus. Ik herkende mijn persoonlijke strijd bij de anderen die daar ook waren. Dit heeft me geholpen om mijn schaamte te overwinnen.” De volksuniversiteit is waar mensen in armoede gaan om hun ervaringen met elkaar te delen. Die ervaringen worden nu verwoord in het nieuwe boek ‘Aan de onderkant ligt de lat altijd hoger‘ van Guy Malfait en Marijke Decuypere. Het is een verzameling van verhalen die de soms grauwe realiteit van één vijfde van de Belgen weerspiegelen en die de vooroordelen over mensen in armoede van tafel vegen. Het is niet alleen een blikopener maar ook een afspiegeling van de werkelijkheid achter de armoedecijfers. Wij zochten de auteurs op voor een ontluisterend gesprek.
Aan de onderkant ligt de lat altijd hoger
Het boek vertelt over verschillende mensen die dagelijks vechten tegen de armoede waarin ze leven. Zoals Kristien in haar zoektocht naar een betaalbare en vooral gezonde woning en waarbij ze uiteindelijk geld van kennissen moet lenen om de waarborg cash te betalen. Het boek bevat ook verhalen over geld: “Wel over geld beschikken, dat betekent dat er bezoek kwam, dat de auto werd hersteld, dat er vlees op tafel kwam, maar vooral dat pa grapjes kon maken en dat ma ermee kon lachen. Geen geld, dat wou zeggen dat de rolluiken overdag dicht bleven, dat we muisstil moesten zijn als de deurbel ging, het zal maar een deurwaarder zijn.” En ook over Bert, die vaak vergeet zijn medicijnen te nemen. Ze zijn nochtans heel belangrijk. Tijdens een bezoek van de begeleider wordt gesuggereerd om iemand van de verpleging een sleutels van zijn appartementje te geven, zodat die dan dagelijks kan langskomen om erop toe te zien dat Bert wel degelijk zijn medicijn heeft genomen. Tijdens datzelfde bezoek merkt men dat het er nogal vuil bij ligt. “We gaan de poetsdienst van het ocmw moeten inschakelen”, luidt het. Bert zucht en zegt dat hij zo al weinig privacy heeft. “Kan ik dat zelf niet beslissen?”
Huurdersblad: Om met een boutade te starten. Is het niet hun eigen schuld dat mensen arm blijven, dat ze niet uit die vicieuze cirkel kunnen ontsnappen?
Guy Malfait: Gelukkig maar dat er mensen zijn die er wel uit ontsnappen. Anders zou het een nogal deprimerend verhaal zijn. Maar alleen kan je jezelf niet uit het moeras trekken. Je moet er niet alleen aan toe zijn maar er ook in geloven. En anderen moeten ook in jou geloven. Het is niet correct om alle verantwoordelijkheid op de anderen af te schuiven, maar ook niet enkel en alleen op de persoon of het gezin in armoede. En dat evenwicht is in het politieke discours en in de media meestal zoek. Daar hoor je vooral verhalen van politici die zich op borst kloppen dat ze helemaal alleen uit de armoede zijn geklommen.
Marijke Decuypere: Vandaar ook de titel van het boek. Iemand die start met weinig kansen om te slagen in de maatschappij, moet zich meer dan dubbel bewijzen om vooruit te geraken. Dat begint al in het onderwijs. Als het dochtertje van de dokter even niet mee kan in de klas, zal men sneller nagaan of ze geen dyslexie heeft, terwijl kinderen die in armoede opgroeien, sneller terechtkomen in het beroeps- of buitengewoon onderwijs. Daarnaast zien we ook dat het gemakkelijker is om naar het oudercontact te gaan en om vragen te stellen aan de leerkracht, als je als ouder in je eigen pedagogisch kunnen gelooft. Terwijl als je vroeger zelf hebt gefaald op school, de kans groter is dat je niet naar de school durft te stappen.
Guy Malfait: Onderzoek heeft aangetoond dat leerkrachten gemakkelijker aannemen dat het dochtertje van de dokter waarschijnlijk door een slechte periode gaat, of dat er misschien problemen thuis waren, en dat ze dus nog een kans verdient, terwijl van een jongere uit een lagere klasse wordt beweerd dat zijn slechte resultaten in de lijn van de verwachtingen liggen en dat die dus best naar een lagere richting kan overgaan.
Huurdersblad: Een straffe uitspraak uit het boek is dat als iemand kanker heeft, hij daar niets aan kan doen, terwijl iemand die arm is of van een uitkering leeft, loslopend wild is.
Guy Malfait: Dat is inderdaad de beeldvorming. En dat wordt zelfs nog eens uitvergroot. En dat voelen de mensen. In plaats van te worden gehoord of geholpen, krijgen ze een combinatie van goede raad en verwijten om de oren geslingerd. Als je uiteindelijk komt aankloppen voor hulp, dan heb je al heel veel schaamte doorlopen, en het laatste wat je dan wilt, is dat iemand nog eens zegt dat je beter had moeten opletten of dat je dit of dat had moeten doen. Mensen weten heel goed dat ze ook zelf mee verantwoordelijk zijn voor de dingen die fout lopen. Je hoeft hen daar niet nog eens op te wijzen.
Marijke Decuypere: Mensen in armoede hebben sterk het gevoel niet serieus te worden genomen. Ze hebben het gevoel dat ze zich altijd extra moeten bewijzen. Niet alleen in de ogen van politici, maar ook in die van de man op de straat zijn het niet meer dan profiteurs. Het klopt ook niet dat armoede de wereld uit kan worden geholpen door jobs, wat je politici vaak hoort beweren. In de media hoor je dan dat er zoveel leegstaande vacatures zijn en tegelijkertijd zoveel werkloosheid. En mensen in armoede krijgen dan het verwijt waarom ze niet gewoon gaan werken. Hun probleem is dan op die manier toch opgelost, niet? Het echte probleem is dat die vacatures niet matchen met langdurige werklozen omdat die laaggeschoold zijn of zonder diploma zitten. En vaak gaat het ook niet om langdurig respectvol werk maar om interims waarbij je op donderdag niet weet of je de maandag erop wel of niet zal moeten gaan werken. Interimjobs zijn heel moeilijk te combineren met je gezinsleven. Professionele poetsfirma’s eisen dat je heel vroeg of heel laat werkt, op momenten dat er geen openbaar vervoer is of wanneer je je kinderen van school moet ophalen.
Guy Malfait: Hoe langer je werkloos bent, hoe lager het gevoel van welzijn ook wordt. Men berust in leren leven met een kleiner inkomen. Daarna gaat men zich wat beter voelen, maar het oorspronkelijke niveau van welzijn komt niet terug. Dat is het schrijnende en ook paradoxale van langdurige werkloosheid. Je moet je aanpassen om te overleven. En dat is het pijnlijke ervan, net dat wordt hen dan verweten, dat ze passief zijn, terwijl het niet meer dan een overlevingsstrategie is.
Huurdersblad: Is armoede enkel een geldkwestie?
Guy Malfait: Geld is het zichtbare topje van de ijsberg. Natuurlijk gaat het om geld, dat is waarover wordt gesproken, het is zichtbaar. Maar daaronder zit iets veel dieper en fundamenteler. Met name het gevoel de touwtjes niet langer zelf in handen te hebben. En dat is een voorbeeld van wat onder de zeespiegel van die ijsberg ligt, het gevoel dat anderen jouw leven gaan bepalen en richting geven. Voor de meesten onder ons is het een verworvenheid dat we de touwtjes zelf in handen hebben. Mensen in armoede ervaren het omgekeerde. Daar zijn er andere mensen, zoals de ocmw-assistent, die voor hen gaan nadenken, die gaan zeggen wat ze moeten doen en dat je je eigen leven niet kan leiden. Anderen nemen voor hen de beslissingen.
Een andere manier om te bepalen wat armoede is, is elke dag moeten kiezen tussen de pest en de cholera, en dan nog het verwijt krijgen dat je voor het een of het andere hebt gekozen. En dat is dus ook het geval met de huisvestingssituatie van mensen in armoede. In het boek krijgt iemand van haar dokter te horen dat ze, omwille van de vochtigheid, voor haar kinderen moet verhuizen, wat ze aanvankelijk niet doet, waarop de dokter haar verwijt dat ze gewoon niet geholpen wil worden. Maar ze weet dat het zeer moeilijk is om iets beter en tegelijkertijd betaalbaar te vinden. Mensen in armoede hebben ook schrik dat hun kinderen uit huis worden geplaatst. Soms hebben ze dat zelf als kind ook meegemaakt. En die woning is daar centraal in. Als je geen woning hebt, dan kan je het gewoon vergeten dat je kind bij jou kan blijven, of dat het terugkomt. Dan maar liever een slecht dak dan helemaal geen dak boven je hoofd.
Marijke Decuypere: Vaak kan men het gewoon vergeten als de verhuurder verneemt dat de waarborg van het ocmw komt. De woning is dan plots niet meer vrij wegens zogezegd al verhuurd. Op zich kan ik begrijpen dat ocmw’s geen waarborg toestaan voor slechte woningen en de woning dus eerst willen controleren. Maar zoiets neemt veel tijd in beslag, terwijl er soms vijftig gegadigden voor die ene woning klaar staan, net omdat ze betaalbaar is. Dan kan je het meestal wel vergeten. Dus vragen ze geld aan kennissen om de waarborg cash te kunnen betalen.
Huurdersblad: Wat hopen jullie van impact te hebben met het boek?
Marijke Decuypere: Bedoeling was ook dat mensen in armoede zelf te weten komen dat het niet enkel hun eigen schuld is maar dat het veel complexer is. En ook dat zelfs hoe hard ze ook hun best doen, dit niet altijd een garantie is dat ze eruit zullen geraken. En ook een stuk herkenning natuurlijk.
Guy Malfait: Dat hopen we ook te bereiken met dit boek, de wereld van mensen in armoede wat dichterbij te brengen, niet om medelijden op te wekken maar om inzicht te krijgen in wat hun dagelijkse realiteit is. Mensen die beslissingen nemen die zware gevolgen hebben in hun leven, hebben nauwelijks voeling met wat het is om in armoede te leven. Mochten arme mensen, onder wie ook sociale huurders, serieus worden genomen, dan zou je als sociale huisvestingsmaatschappij moeten weten dat een stijging van de huurprijs van 30 euro geen peulschil is. Die dertig euro maakt voor hen dag en nacht verschil uit. En als daar wat meer inzicht in komt, dan kan je ook op een andere manier beslissingen nemen.
De mensen hebben ook al gezegd dat het hun boek is en dat, hoe weinig geld ze ook hebben, ze een paar extra exemplaren hebben gekocht om aan anderen cadeau te geven. Mooier kan toch niet? Dat is misschien wel het mooiste compliment voor ons.
Marijke Decuypere: Het toont inderdaad aan in wat voor verschillende werelden we leven. Dertig euro voel je inderdaad niet als je een maandelijks inkomen van 3.000 euro hebt. Maar het is wel veel als je een inkomen van 900 of 1.200 euro hebt. Dan komt het erop neer dat je een medicijn moeten laten vallen. Het betekent dat je gezondheid er misschien onder lijdt, of je dochter misschien niet mee kan op schoolreis.
U kunt het boek hier aankopen.
Dit interview verscheen eerder in huurdersblad 242.