Tijdelijke noodoplossingen voor Oekraïense vluchtelingen moeten verder reiken dan de korte termijn

Gepost op 2022-03-15

Door de oorlog in Oekraïne komt een gigantische uitdaging op ons af om alle oorlogsvluchtelingen op een kwaliteitsvolle, betaalbare en duurzame manier te huisvesten. Ruwe schattingen spreken van 200.000 mensen die een onderkomen zouden zoeken in ons land, waarvan 120.000 in Vlaanderen. Beweging.net, Vlaams Huurdersplatform, Vlaams Netwerk tegen Armoede, Welzijnszorg, ORBITvzw, Vluchtelingenwerk Vlaanderen en Reset Vlaanderen steunen de noodoplossingen die de Vlaamse regering nu uitwerkt, onder andere via snel te bouwen nooddorpen, maar roepen tegelijk op om verder te kijken dan de korte termijn.

De talrijke aankomst van vluchtelingen vanuit Oekraïne is een grote uitdaging, zeker omdat Vlaanderen al veel langer kampt met een zware wooncrisis. Dat zien we op de private huurmarkt, met een gebrek aan betaalbare woningen voor huurders met een laag inkomen en een sociale huurmarkt die er niet in slaagt om mensen in woonnood tijdig een oplossing te bieden. Gevolg hiervan is dat 170.000 gezinnen al (jarenlang) op de wachtlijst staan.

Dat de Vlaamse Regering na de eerste opvang van vluchtelingen met ontheemdenstatuut wil overschakelen op snel te bouwen nooddorpen, is begrijpelijk. Zo vermijden we dat deze mensen massaal hun weg moeten zoeken op een private huurmarkt die daar absoluut niet klaar voor is. Toch moeten we bij elke noodoplossing ook kijken naar de middellange termijn. Zelfs als deze oorlog snel beëindigd wordt – wat we met zijn allen hopen maar steeds minder waarschijnlijk wordt – zullen deze mensen niet zomaar snel kunnen terugkeren. Steden, ook woonwijken, in Oekraïne worden zwaar onder vuur genomen. De heropbouw na dit conflict zal tijd in beslag nemen.

Daarom is het belangrijk om nieuwe, kwaliteitsvolle woningen in te planten en ook geschikt te maken om er langere tijd in te verblijven. Zo krijgen mensen de kans om geleidelijk door te stromen naar de private huurmarkt. Kwaliteitsvol betekent dat de woningen basiscomfort bieden, maar ook dat ze gebouwd worden op plaatsen waar diensten, openbaar vervoer en hulpverlening in de buurt aanwezig zijn. Deze woningen kunnen beheerd en verhuurd worden door de erkende woonactoren (sociale huisvestingsmaatschappijen en sociale verhuurkantoren) tegen een geregulariseerde huurprijs die rekening houdt met het inkomen. Deze nooddorpen zullen een zekere schaal moeten hebben om snel en efficiënt gebouwd te worden. Toch pleiten de sociale organisaties voor maximale inbreiding.

Kwaliteitsvol betekent ook dat deze woningen in een volgende fase deel kunnen uitmaken van het sociale woningbestand. Op die manier zouden we het aantal beschikbare sociale woningen snel kunnen opdrijven. Als deze crisis langer duurt, zal een deel van deze vluchtelingen ook nood hebben aan een sociaal woonaanbod.
De nieuwe wooneenheden kunnen het woonbeleid de broodnodige boost geven om later betaalbaar en kwaliteitsvol sociaal wonen toegankelijk te maken voor een brede groep, zowel voor de mensen die nu uit Oekraïne hun toevlucht zoeken, erkende vluchtelingen die de asielopvang moeten verlaten, als voor de mensen die al jaren op de wachtlijst staan voor een sociale woning en moeten overleven op een bijzonder precaire private huurmarkt. Daarnaast zijn er heel wat mensen die in acute woonnood verkeren: mensen die een instelling verlaten, jongeren die uit de bijzonder jeugdzorg stromen … Daarom moet het bijkomende aanbod toegankelijk zijn op basis van woonnood, ongeacht het statuut dat mensen hebben.

Naast de nooddorpen zullen we alle mogelijke pistes moeten bewandelen om snel bijkomend tijdelijke kwaliteitsvolle woningen te creëren. Die tijdelijke oplossingen kunnen ook een rol spelen, los van deze opvangcrisis. We moeten kijken naar leegstaande sociale woningen, ook voor andere groepen in acute woonnood. Eigenaars van tweede verblijven roepen we op om hun woning minstens tijdelijk te verhuren via een sociaal verhuurkantoor. Mogelijk kunnen ook leegstaande kantoorgebouwen op korte termijn gerenoveerd worden om mensen in te huisvesten. Voorwaarde is altijd dat dat leidt tot woningen die veilig en gezond zijn.

Op langere termijn kunnen deze mensen ook doorstromen naar reguliere huisvesting. Investeer ook in voldoende begeleiding, zowel bij de zoektocht naar een woning als bij de opvolging eens mensen uit een nooddorp of een andere faciliteit uitstromen richting private of sociale huurmarkt.

Alle pistes bewandelen betekent ook dat we een aantal scheeftrekkingen in het woonbeleid dringend moeten aanpakken. Dat gemeenten met 15% sociaal woonaanbod geen sociale overheidsfinanciering kunnen krijgen, is absurd in de context van een ongeziene woon- en vluchtelingencrisis. Lokale binding sluit in de praktijk mensen met grote woonbehoefte uit. Laat toegang tot sociale huisvesting in de eerste plaats afhangen van woonbehoeftigheid in plaats van lokale binding. Het sluit Oekraïense vluchtelingen en andere nieuwkomers uit van sociale huisvesting. Hoog tijd ook om de huurpremie breder en sneller toe te kennen en mensen zo beter gewapend toegang te geven tot de private huurmarkt. We moeten nu meer dan ooit investeren in een sociaal rechtvaardig woonbeleid om crisissen in de toekomst de baas te kunnen.

Deze oproep is mee onderschreven door Beweging.net, Netwerk tegen Armoede, Welzijnszorg, ORBITvzw, Vluchtelingenwerk Vlaanderen en Reset Vlaanderen.