Het onderschatte probleem van energie-armoede

Gepost op 2021-03-05

Stefan Goemaere en Mieke Van Poucke zijn gedreven opbouwwerkers bij Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen. Ze bijten zich stevig vast in de problematiek van energie-armoede. Via concrete projecten en beleidsadviezen proberen ze het verschil te maken. In coronatijden kon het huurdersblad hen digitaal interviewen.

HUURDERSblad: Wat moeten we precies onder energie-armoede verstaan?

Stefan Goemaere: Vaak gaat het over mensen met een laag inkomen en hoge energiefacturen. Ze komen in de problemen en bouwen schulden op. Uiteindelijk kan dat resulteren in een budgetmeter of zelfs de afsluiting van energie. Maar we zien ook mensen met een gewone energiefactuur die toch zo’n laag inkomen hebben dat ze in gelijkaardige problemen terechtkomen. Zeker als daar nog eens  hoge huurkosten bijkomen. Er is ook nog een groep mensen die het meest verborgen blijft. Die mensen maken geen schulden, maar doen zichzelf tekort. Zij verwarmen bijvoorbeeld in de winter maar beperkt, simpelweg omdat er niet meer geld is.

Mieke Van Poucke: Sommige mensen zetten zich echt in de kou om geen hoge rekening te hebben. Dat leunt ook aan bij wat we ‘subjectieve armoede’ noemen. Het feit dat mensen voortdurend schrik hebben om een hoge factuur te hebben en er dus veel stress is als er toch gas, elektriciteit of water gebruikt wordt.

 

Bestaande oplossingen voor mensen in energie-armoede

HUURDERSblad: Mensen die dit lezen en zich in deze situatie herkennen, waar kunnen zij terecht?

Stefan Goemaere: Het eerste aanspreekpunt is het OCMW, maar dat is een drempel voor heel veel mensen. In heel wat gemeenten bestaan er ook woonwinkels of woondiensten waar je terecht kan. En wanneer je tot de doelgroep behoort, kan je ook een energiescan aanvragen. Zij kijken mee naar je factuur, geven tips en mogelijke oplossingen. Op www.energiesnoeiers.be kan je je postcode ingeven en dan zie je meteen waar je dit kan aanvragen. Zodra je betaalproblemen hebt, raden we ook aan om je energieleverancier te contacteren. Die zijn zeker aanspreekbaar.

Mieke Van Poucke: Voor je eindfactuur kan je dan bijvoorbeeld een afbetalingsplan vragen. Er zijn wel mensen die dat niet durven vragen, maar dat is vaak geen probleem voor leveranciers.

HUURDERSblad: Jullie hebben ook concrete projecten lopen. Kan je daar iets meer over vertellen?

Mieke Van Poucke: We hebben de projecten ‘energieke dorpen’ en ‘energieke OCMW’s’. Daarbij gaan proberen we op dorpsniveau om het energieverbruik van mensen te verminderen. We doen dat in samenwerking met het OCMW. Zo contacteren we die mensen met een hoog verbruik, al is dat in coronatijd natuurlijk wel iets moeilijker. Veel problemen doen zich voor bij mensen in privé huurwoningen. We leggen ons er specifiek op toe om de kwaliteit van die private huurwoningen aan te pakken. We treden daarvoor ook in direct contact met de verhuurders.

We gaan in gesprek met de verhuurder en stellen het op een zeer positieve manier voor. De verhuurder krijgt gratis advies. We werken samen met renovatiebegeleiders, we onderzoeken de staat van de woning en informeren over de regelgeving. Sommige verhuurders gaan hier niet op in, maar de meeste verhuurders staan toch open voor zo’n vrijblijvend advies. Drie van de dertien gecontacteerde verhuurders in dit dorp hebben ook effectief isolatie aangebracht. Ik ben licht positief. Het is als huurder helemaal niet evident om de eigenaar hierover aan te spreken. Vanuit een gemeente loopt dat veel makkelijker.

 

De derde duurste van Europa

HUURDERSblad: Als we het hebben over energie-armoede dan gaat het over een beperkt inkomen, maar ook over de energiefactuur die de pan uit swingt. Vaak ligt dat niet eens aan het verbruik, maar aan andere kosten die in de factuur zitten.

Stefan Goemaere: Als je de elektriciteitsfactuur bekijkt, dan betaal je eigenlijk maar één derde ervan aan verbruikte elektriciteit. Van je totale energiefactuur is het grootste deel distributie- en transportkost. Transportkosten hangen samen met het voer van energie langs de grote masten en de hoogspanning. De kost van de netbeheerder naar je huis is de distributiekost. Maar bij dit laatste worden er ook allemaal andere kosten toegevoegd.

Het sociaal tarief zit daar bijvoorbeeld in, al is het maar voor een klein deeltje. Maar bijvoorbeeld ook de befaamde subsidies voor zonnepanelen zitten daar in, net als subsidies voor windmolenparken aan zee, de straatverlichting, … . Er zit dus heel veel verstopt in die energiefactuur. Wij vinden dat dit niet in de factuur thuishoort, maar in de gewone belastingen. Dat is sociaal rechtvaardiger, maar is ook goed met het oog op de voor ons liggende energietransitie.

Het klinkt misschien wat eigenaardig, maar eigenlijk moeten we veel meer elektriciteit gaan verbruiken om af te raken van fossiele energie. Als de kost van elektriciteit en alles wat er aan toegevoegd wordt kan dalen, dan kan die omslag sneller gebeuren.

Mieke Van Poucke: We zijn trouwens na Denemarken en Duitsland de derde duurste van Europa.

Stefan Goemaere: Dat is te wijten aan al die extra zaken in de factuur, want omdat de energiemarkt in Europa sterk verbonden is, ligt de energieprijs op ongeveer even hoog. Mocht Vlaanderen een apart land zijn, dan komen we zelfs op gelijke hoogte met de duurste. Want de energiefactuur in Brussel of Wallonië ligt ook lager.

HUURDERSblad: Zelfs binnen Vlaanderen zijn er verschillen.

Stefan Goemaere: Zeker. Zelfs in West-Vlaanderen zien we die verschillen al. De streek rond Kortrijk is de duurste regio van Vlaanderen voor elektriciteit. De goedkoopste, amper 50 kilometer verder, is de regio rond Diksmuide. Dat komt doordat er onder de distributiebeheerder heel wat werkmaatschappijen actief zijn. Dat zijn de vroegere intercommunales. Zij hebben ook allemaal werkingskosten die ze op een andere manier doorrekenen in de factuur.

 

Papillon: energiezuinige toestellen voor wie ze niet zelf kan kopen

HUURDERSblad: Jullie geven niet enkel beleidssignalen, maar nemen ook zelf het heft in handen. Zoals met het bekroonde Papillon-project.

Stefan Goemaere: We zijn het Papillon-project gestart omdat we tijdens huisbezoeken zagen dat nogal wat mensen gebruik maken van oude elektrische toestellen. Een diepvriezer, koelkast of wasmachine die oud zijn of wat kapot waren die een hoog energieverbruik hebben. Die mensen hebben een hoge factuur maar niet het geld om te investeren in betere toestellen.

We zijn dan met het plan op de proppen gekomen om goeie, energiezuinige toestellen te verhuren aan mensen die ze niet kunnen kopen. We doen dat met een contract van lange duur waarbij ook herstellingen inbegrepen zijn. We doen dat samen met het merk Bosch. Na het pilootproject, zijn we nu klaar om op te schalen.

HUURDERSblad: Je huurt dus het toestel tegen een lage prijs, maar verbruikt minder energie waardoor het uiteindelijk voordelig uitkomt?

Stefan Goemaere: Klopt. Mensen kunnen besparen vanaf dag één. Als het over een wasmachine of vaatwas gaat, dan besparen ze zelfs ook nog eens op de waterfactuur. Daarnaast heb je ook een comfortverhoging. Sommige mensen zijn afhankelijk van voedselbedeling en kunnen nu dankzij een deftige diepvriezer veel langer doen met hun voedselpakket. Mensen die een wasmachine in huis hebben moeten niet langer beroep doen op familie of vrienden of naar een wassalon gaan.

Daar komt nog eens de waardigheid bovenop. Dat is soms moeilijk te begrijpen, maar we hadden bijvoorbeeld een vijftiger die bij de levering van zijn koelkast begon te wenen. Toen ik vroeg waarom, antwoordde hij dat het de eerste keer in zijn leven was dat hij zo’n kwaliteitsvol product in huis had. Dat betekende enorm veel voor hem. In het weekend kwamen zijn kinderen en het feit dat hij zijn vlees in de frigo kon bewaren in plaats van in een frigobox op elektriciteit deed iets met die man.

HUURDERSblad: Die concrete verbeteringen zijn heel mooi. Vrezen jullie echter niet dat de factuur van de energie-transitie weer bij de meest kwetsbare mensen belandt?

Stefan Goemaere: Dat is zeker een gevaar. We moeten erover blijven waken dat dit op een sociaal rechtvaardige manier gebeurt. Net daarom moet alle investeringen voor groene energie in de belastingbrief in plaats van in de energiefactuur. Dan leg je de last bij de sterkste schouders.

Mieke Van Poucke: Ze zijn ook al een tijdje bezig met het onderzoeken van een koolstoftaks. De opbrengst daarvan zou moeten teruggaan naar de burgers, via investeringen in bijvoorbeeld meer en energiezuinige sociale woningen. Die taks kan gebruikt worden om energie-armoede aan te pakken.

 

Een antwoord op energie-armoede?

HUURDERSblad: Er beweegt heel wat in dit debat. Ongetwijfeld zijn er heel veel maatregelen nodig om een volledig antwoord te bieden op energie-armoede, maar welke maatregel is voor jullie de belangrijkste om echt een groot verschil te komen.

Stefan Goemaere: Als je op kortere termijn het verschil wil maken, dan moet je iets aan die factuur doen. Uiteraard moet je ook volop werken aan kwaliteit van sociale en private huurwoningen, maar dat duurt natuurlijk iets langer.

Mieke Van Poucke: Vergeet ook zeker de inkomens niet. De leeflonen vervangingsinkomens zijn gewoon te laag terwijl de huurprijzen en energieprijzen stijgen.

Stefan Goemaere: En doe ook iets aan het ontradingstarief. Stel dat je plots geen brood meer kan kopen bij de bakker omdat het te duur is, dan zal die bakker je op de duur geen brood meer willen verkopen. Dan stuurt de samenleving je naar een andere bakker. Daar vindt je hetzelfde brood, alleen 20% duurder. Dan ga je nog steeds het brood niet kunnen kopen en moet je ondertussen nog een schuld afbetalen aan de eerste bakker. De bakker waar je hulp moet zoeken is duurder. Dat is exact wat we doen met het ontradingstarief op de energiemarkt. Mensen die de energiefactuur niet meer kunnen betalen komen automatisch bij de netbeheerder terecht. Die is verplicht om een duurder ontradingstarief te vragen. Dat zou toch echt niet mogen.

 

Vijf energietips:

• Aarzel niet om van energieleverancier te veranderen. Doe hier de test of je geen betere, goedkopere leverancier kan vinden: vtest.vreg.be
• Trap niet in de verkoperspraatjes en sluit geen contract af aan de deur, aan de telefoon of in de mediamarkt.
• Hoe moeilijk het ook soms is, durf in gesprek gaan met de verhuurder over de woonkwaliteit en het gebrek aan isolatie.
• Contacteer je energieleverancier bij betaalproblemen.
• Volstaat dit niet, zoek dan tijdig hulp. Contacteer het lokale OCMW.

 

Dit artikel verscheen eerder in het huurdersblad, editie 245.